ایران، پیشنهاد روسیه و سناریوى اوکراین
نویسنده : سید عبدالمجید زواری
منبع :روزنامه جوان - 25/10/1384
چندى پیش شاهد بحران گاز بین روسیه و اوکراین بودیم و با تشدید بحران و عدم توافق بر سر قیمت، روسیه صادرات گاز خود به اوکراین را قطع کرد. روسیه با این اقدام خود علاوه بر اوکراین، دیگر کشورهاى اروپایى را نیز با بحران روبه رو کرد و برخى از این کشورها شاهد افت فشار گاز بودند.
این اقدام روسیه موجب نگرانى شدید کشورهاى اروپایى شد و اتحادیه اروپایى در همین زمینه نشستى اضطرارى برگزار کرد. اروپا یک چهارم از گاز طبیعى مورد نیاز خود را از روسیه وارد مى کند و ۹۰ درصد این مقدار از طریق خط لوله هاى عبورى از اوکراین در اختیار کشورهاى اروپایى قرار مى گیرد.
کارشناسان معتقدند این اقدام روسیه در آستانه ریاست بر گروه G8 بیشتر یک اقدام سیاسى در جهت باز تعریف نقش خود در صحنه بین الملل و مطرح کردن خود به عنوان یکى از قدرت هاى جهان چند قطبى مى باشد و سعى دارد با استفاده از اهرم انرژى و وابستگى شدید اروپا به گاز روسیه، حضور پررنگ ترى در معادلات منطقه اى و جهانى داشته باشد.
استفاده روسیه از گاز به عنوان اهرم سیاسى، مسوولان کشورهاى اروپایى را بر آن داشته تا درباره وابستگى اروپا به انرژى وارداتى از روسیه پرسش هایى را مطرح سازند و در حقیقت اعتماد مشتریان اروپایى به این کشور از بین رفته است.
الکسى مالاچنکو از پژوهشگران مرکز مطالعاتى کارنگى نیز در همین زمینه اعلام کرد بهتر است اروپا در جهت کاهش میزان وابستگى به روسیه، منابع تامین گاز خود را متنوع کند و اروپا طى ۱۵ تا ۲۰ سال آینده براى تامین نیازهاى خود به دیگر منابع همچون ایران روى خواهد آورد.
اقدامات اخیر روسیه علاوه بر اروپا، براى ایران نیز پیام هاى مهمى دارد که باید مورد توجه قرار گیرد. اخیرا روسیه در مورد پرونده هسته اى ایران، پیشنهادى را مطرح کرده است که غنى سازى اورانیوم در خاک روسیه انجام گیرد.
این مساله واکنش هاى مختلفى را در سطح کشور و جهان داشته است. اکثر کارشناسان داخلى با این طرح مخالفت کرده و حتى اعلام کردند از سوى روسیه طرح مدونى دریافت نشده و این موضوع فقط در حد یک پیشنهاد یک صفحه اى است که نمى تواند قابل قبول باشد.
در مقابل برخى از کارشناسان خارجى و برخى افراد در داخل کشور معتقدند پذیرش پیشنهاد روسیه از سوى ایران، نشانه شفافیت فعالیت هاى هسته اى ایران مى باشد و صلح آمیز بودن آن ها را تایید مى کند و این که این امر براى برون رفت از بن بست در پرونده هسته اى ضرورى مى باشد.
پیشنهاد (طرح) روسیه از چند جهت قابل بررسى است:
۱- این پیشنهاد علاوه بر این که منافع سرشارى را از نظر اقتصادى نصیب روس ها مى کند، به نوعى امنیت ایران را نیز با چالش روبه رو مى کند و عملا براى کارى که در داخل کشور امکان پذیر است، به روس ها وابسته مى شویم و تضمینى هم نیست که مساله اى که در مورد گاز اوکراین افتاد براى ایران نیز نیفتد.
۲- بررسى عملکرد روس ها در پرونده هسته اى ایران نشان مى دهد که روس ها همواره در جهت منافع خود تلاش کرده اند از هر دو طرف ایرانى و غربى امتیاز بگیرند و به همین دلیل هم به تعهدات خود هیچگاه به طور کامل عمل نکرده و با به تاخیر انداختن تعهدات خود امتیازات بیشترى را از طرفین مطالبه کرده اند.
۳- حتى در صورت توافق با تولید مشترک در خاک روسیه با همکارى دانشمندان ایرانى، روس ها به عنوان فقیرترین کشور گروه G8 تکنولوژى روز را براى این کار در اختیار ندارند و معمولا تکنولوژى هاى روسى قدیمى، گران، غیر استاندارد و از نظر امنیتى قابل قیاس با نمونه هاى غربى آن نمى باشد.
۴- در حقیقت طرح روسیه در جهت تامین خواسته هاى کشورهاى اروپایى و امریکایى تنظیم شده و با پیشنهاد انتقال غنى سازى به روسیه، در جهت محروم کردن ایران از انجام غنى سازى در داخل خاک خود مى باشد و عملا به خواسته ایرانى ها بى توجهى شده است و دقیقا به همین دلیل است که با استقبال امریکا و اروپا روبه رو شده است.
۵- عملکرد روسیه در مورد نیروگاه بوشهر نشان مى دهد که روس ها یا توانایى لازم را ندارند و یا اراده اى قوى تر از اراده روسیه در این امر مانع مى شود که کار به موقع انجام شود و در حقیقت پیشنهاد اخیر روسیه هم برابر همان معاملاتى است که روسیه مى خواهد با ایران و غرب داشته باشد. روس ها از یک طرف مى خواهند بازار ایران را از دست ندهند و از سوى دیگر مى خواهند به شکلى در غرب محبوبیت لازم را کسب کنند و خود را در این قضایا منجى نشان دهند.
در مقابل مطالب بالا برخى از کارشناسان داخلى اعتقاد دارند با توجه به این که بازى هسته اى ایران و اروپا در حالت پات قرار گرفته، پیشنهاد روسیه مى تواند به خروج از وضعیت کنونى کمک کند. با این حال با توجه به ورود هیات روسى به ایران و شروع مذاکرات، چند نکته باید مورد توجه قرار گیرد.
پیشنهاد روسیه در رابطه با غنى سازى اورانیوم در داخل خاک کشور و تولید سوخت هسته اى نمى تواند راهکار مناسبى براى ایران باشد زیرا عملکرد روسیه در قبال تعهداتش مثبت نبوده است.
در واقع این پیشنهاد در جهت به انحراف کشاندن تصمیم ایران در دستیابى به تکنولوژى صلح آمیز هسته اى و در حقیقت همه تعهدات ایران است و آنچه که ما در مذاکرات باید دنبال کنیم، ایجاد و راه اندازى چرخه تولید سوخت در داخل است و باید همه تلاش خود را بکنیم که خودمان این کار را انجام دهیم و مى توانیم در کنار آن با کشورهاى دیگر مشارکت داشته باشیم.
پیش بینى مى شود ماهیت مذاکرات فنى در خصوص طرح پیشنهادى روسیه به ایران و حواشى آن، مذاکراتى طولانى مدت و زمان بر را براى دو طرف رقم بزند و در نتیجه هم به روسیه و هم ایران اجازه انجام مذاکراتى طولانى مدت را خواهد داد.
طولانى شدن چنین مذاکراتى نیز با خواست تمام طرف هاى مذاکره تطابق دارد و هم به نفع ایران و هم به نفع روسیه خواهد بود، به دلیل این که نه ایران و نه روس ها خواهان راندن یکدیگر نیستند و با توجه به منافع متقابل، هر دو در پى تعاملى سازنده براى هر دو طرف مى باشند.
البته این احتمال نیز وجود دارد که همکارى ایران و روسیه مقطعى و تاکتیکى باشد و چون نوع تصمیم گیرى ما در این مورد بر مذاکرات ما با اروپا نیز بسیار موثر خواهد بود، تیم مذاکره کننده ایرانى باید این مسایل را به دقت بررسى کند.
